‎درنگی بر شهادت میثم تمار

۲۲ ماه ذی الحجة سالروز شهادت یکی از برگترین و نامورترین یاران امام علی(ع) با نام میثم است که به دلیل شغلش (خرمافروشی) به تمّار (خرمافروش) مشهور گردیده است. وی شخصیتی بزرگ و خالص در تاریخ تشیع بوده و در مسیر ولایت مراد و پیشوایش امام علی(ع)، جان خویش را از دست داد. در ادامه این نوشتار مختصر به رویداد شهادت آن مرد بزرگ می پردازیم:
کنیه میثم تمار، ابوسالم و نام پدرش، یحیی بوده و در کوفه منزل گزیده بود و در مغازه ای در این شهر، خرما می فروخت و به این حرفه شهرت یافت.

او که گمشده خویش را در شخصیت والا و آسمانی مولا و پیشوای اهل تقوا حضرت علی بن ابی طالب(ع) یافته بود، همواره در خدمت سرورش روزگار می گذراند و از خادمان نزدیک امام(ع) و رازدار آن حضرت به شمار رفته و به مدت تقریبا ۴ سال، شاگرد امام الموحدین(ع) بوده و در رشته های گوناگون از محضر آن سرچشمه ی فیوضات الهی و علوم ربانی، کسب فیض نمود. (بحار الأنوار، ج۴۲ ص۲۸).
میثم تمار، علم تفسیر و تأویل قرآن کریم را نیز از اصیل ترین منبع آن (قرآن ناطق حضرت علی بن ابی طالب«ع») فراگرفت و به مرتبه ای والا در دانش تفسیر دست یافت. در این راستا نقل است میثم در مدینه با عبد الله بن عباس که خود مفسّری برجسته و از شاگردان نزدیک امام علی(ع) بوده، ملاقات کرد و به او چنین اظهار داشت:
ای فرزند عباس، هر چه می خواهی از تفسیر قرآن بپرس که من تنزیل قرآن را در محضر امیرمؤمنان خوانده ام و او تأویلش را به من آموخت. ابن عباس که چنین شنید، کاغذ و قلم خواست تا نکاتی را که از میثم می شنود، یادداشت کرده و ثبت نماید. (أعیان الشیعة، ج۱۵ ص۹۲).
میثم تا واپسین روزهای زندگی افتخار آمیزش به دلدادگی اش و محبت مسیر و راه اهل بیت(ع) بویژه امیر مومنان(ع) پایبند بود و بر این مسیر ارزنده تا آخر ایستادگی نمود و در پایان، به دستور عبید الله بن زیاد بن ابیه از دژخیمانان ستمکار و بدکردار بنی امیه در ابتدای خلافت یزید بن معاویه به شهادت رسید.
روزی مرا امیر مومنان(ع) فراخواند و فرمود: ای میثم، چگونه خواهی بود هنگامی که دَعیّ بنی امیه (دعی کسی است که به غیر پدرش منتسب است) عبید الله بن زیاد تو را به بیزاری از من بخواند؟
گفتم: به خدا سوگند که صبر پیشه می کنم و آن در راه خدا اندک است.
امام علی(ع) فرمود: ای میثم در این صورت همراه من و در درجه من خواهی بود.
سالها از این رویداد گذشت تا زمانی که عبید الله بن زیاد به دستور یزید به فرمانداری کوفه منصوب گردید (با هدف سرکوب قیام امام حسین«ع» و دستگیری مسلم بن عقیل سفیر و نماینده امام«ع» به عراق).
عده ای از نزدیکان و وفاداران بنی امیه به ابن زیاد گفتند: این مرد (میثم)، از نزدیک ترین افراد نزد ابوتراب(ع) بوده است. در آن هنگام، میثم تمار را نزد او آورده و عبید الله به او گفت: از ابی تراب(ع) برائت جسته و اعلام بیزاری نما.
میثم گفت: ابوتراب(ع) را نمی شناسم.
عبید الله پاسخ داد: از علی بن أبی طالب(ع) بیزاری جو!
میثم گفت: اگر نکنم چه؟
عبید الله بن زیاد گفت: به خدا سوگند تو را می کشم.
میثم نیز با دلاوری گفت: به من گفته شده است که تو مرا می کشی و بر درب خانه ی عمرو بن حُرَیث به دار خواهی آویخت.
به فرمان عبید الله، یار وفادار امام علی(ع) یعنی میثم را زندانی کردند؛ هنگامی که میثم به حبس گرفتار شد، مختار ثقفی نیز همراه او در زندان اسیر بود.
ابن زیاد که حضور مختار را خطرناک می یافت، می خواست او را به قتل رساند؛ اما فرستاده ای از جانب یزید بن معاویه نزد وی آمد و دستور خلیفه اموی را تسلیم وی کرد؛ یزید دستور داده بود مختار از زندان آزاد شود؛ ‌چرا که عبد الله بن عمر که نسبت خویشاوندی با مختار داشت، نزد خلیفه از وی شفاعت نمود.
از این رهگذر، مختار ثقفی از حبس رها گردید. عبید الله بن زیاد پس از دریافت پیام یزید، ناگزیر گردید مختار را از زندان آزاد نماید؛ اما در دستور دیگری، فرمان داد میثم تمار را بر دار کنند. زمانی که میثم بر دار بود، از فضایل بنی هاشم می گفت و بنی امیه را بر فراز دار رسوا می کرد. جاسوسان به ابن زیاد خبر دادند، این برده شما را بر فراز دار رسوا نمود. ابن زیاد دستور داد بر دهان میثم لگام ببندند تا او نتواند سخن بگوید! در روز دوم، دهانش از خون پر گردید و روز سوم، میثم تمار را با نیزه ای به شهادت رساندند. (خصائص الأئمة، ص۵۴).
رضوان خداوند بر او باد و بهشت برین گوارایش

فهرست منابع:
۱- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف ۲۰۰۰
۲- رضی، ابو الحسن محمد بن حسین موسوی، خصائص الأئمة، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة ۱۴۰۶ق
۳- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی

• دکتر محمد جواد گودینی