احادیثی گهربار از امام علی بن ابی طالب(ع)

امام علی(ع):
خداوند (در روزگار تاریک جاهلی)، به فرستادن محمد(ع) بر شما منت گذارد و از میان خودتان، فرستاده ای را برایتان مبعوث نمود و او نیز به شما کتاب (قرآن کریم)، حکمت، واجبات و مستحبات را آموخت و شما را فرمان داد به خویشان خود نیکی نمایید، خون ها و جان خود را حفظ کنید (و از شکستن حرمت یکدیگر و ریختن خون دیگران پرهیز کنید) و میان خود آشتی و دوستی برقرار نموده و امانت ها را به صاحبانش بازگردانید، به عهد و پیمان عمل نموده و سوگند خود را نشکنید، به یکدیگر نیکی کنید و با مهر و لطف رفتار نمایید و شما را از غارتگری، ستمکاری، حسد، تجاوزگری، تهمت زدن، میگساری، کم فروشی، آلوده دامنی و ربا نهی فرمود و این که دارایی یتیمان را نخورید (و از مال آنان سوء استفاده ننمایید) و در زمین فساد مکنید …. (شرح نهج البلاغه، ج۶ ص۹۵).
امام علی بن ابی طالب(ع) که به فرموده رسول خدا(ص) دروازه ی علم، دانش و حکمت بوده، در سخنان فراوانی مردم را به فراگیری علم و دانش، برتری دانشمندان، اهمیت عمل به علم، ضرورت آراستگی دانش پژوهان به صفاتی همچون بردباری، صبر، اخلاص، فروتنی و … تاکید فرموده و از جمله در این باره چنین فرموده است:
دانش، زندگی قلبها و نور دیدگان است و خداوند کسانی را که از علم برخوردارند، به جایگاه نیکان رسانده و در دنیا و آخرت آنان را بالا می برد.
علم و دانش، فرد کوچک و فرومایه را بالا می برد، جهل و نادانی نیز فرد بزرگ را کوچک نموده و منزلت وی را پایین می برد. (الفصول المهمة في معرفة الأئمة، ص١۵۶).
امام الموحدین(ع) به یکی از یاران و شاگردان نزدیکش به نام کمیل بن زیاد نَخَعی چنین فرموده است: ای کمیل، دانش از مال و ثروت برتر است؛ چرا که علم تو را حفظ کرده و نگاه می دارد، اما تو باید مال را حفظ نمایی… (نهج البلاغه، حکمت ۱۳۸).
امام العارفین(ع) در احادیثی ارزشمند و پرمعنا چنین فرموده است:
خرد و عقل آن است که انسان از گناه دوری ورزیده و به آینده و عاقبت (هر کاری پیش از انجامش) بنگرد و دوراندیش باشد.
آفت ریاست، فخر فروشی است.
زمانی که خداوند بنده ای را دوست بدارد، به او راستی و راست گویی را الهام می نماید.
آنچه علم را تمام کرده (و تکمیل می نماید)، عمل به علم است.
اگر کسی می خواهد هر آنچه از خدا خواست، پروردگار به او عطا فرماید، پس باید از مردم ناامید شده و جز خداوند سبحان به کسی امیدوار نباشد. (غرر الحکم و درر الکلم، ج۳).
بخل و خشک دستی، ننگ بوده و ترس، کمبود است و تنگدستی موجب می شود زبانِ فرد زیرک از دلیل و برهان، بریده گردد و فرد تهیدست، در سرزمین خود دچار غربت است. (نهج البلاغه، حکمت ۳).
با مردم به گونه ای همنشینی کنید که اگر از دنیا رفتید، بر شما بگریند و اگر زنده ماندید، به شما مهرورزی کرده و متمایل باشند. (همان، حکمت ۱۰).
ناتوان ترین مردم کسی است که از یافتن دوست (و دوستانی نزدیک همچون برادر) ناتوان باشد و از او ضعیفتر کسی است که برخی از دوستان خود را از دست بدهد. (همان، حکمت ۱۲).
برترین بی نیازی، ترک آرزوست. (همان، حکمت ۳۴).
زبان فرد خردمند، پس از قلب اوست (خردمند پیش از سخن گفتن، خوب مطلب را ارزیابی می کند) و قلب فرد نادان، پشت زبان اوست. (همان، حکمت ۴۰).

بی تردید سخنان امام المتقین علی بن ابی طالب(ع) برخوردار از حکمت ها و آموزه های بسیاری است که دوستداران نکات ارزنده و ناب اخلاقی و تربیتی برای مطالعه بیشتر می توانند به کتاب ارزشمند نهج البلاغه به عنوان میراثی گرانقدر از آن امام همام مراجعه نمایند و از سخنان حکیمانه آن یگانه دوران بهرمند شوند.

منابع:
۱. ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه.
۲. ابن صباغ مالکی، الفصول المهمة في معرفة الأئمة.
٣. شريف رضى، نهج البلاغة.
۴. آمدی، عبد الواحد تمیمی، غرر الحکم و درر الکلم.

• دکتر محمد جواد گودینی محقق و پژوهشگر