دانش و علم بیکران امام حسین(ع) در متون روایی

امام حسین(ع) از اهل بیتی است که خداوند حکمت و دانش فراوانی را به ایشان(ع) ارزانی فرموده و علوم گسترده ی آنان(ع)، هبه است از جانب خداوند مهربان که از راه تحصیل، تکرار و شاگردی نزد استاد بدست نیامده و خداوند آن علوم فراوان (که بسان دریایی بیکران است) را به آنان(ع) از جانب خویش (بدون واسطه ی استاد و آموزش معمول) عطا فرموده است. از این رو، کژی، انحراف، فراموشی و ضعف در دستگاه علمی اهل بیت عصمت و طهارت(ع) راه ندارد و با گذر زمان نیز معارف و علوم وحیانی شان(ع) کهنه نگردیده و نور پرفروغ دانششان کم سو و اندک نمی گردد.
امام حسین بن علی(ع) همانند پدر(ع) و جدش رسول خدا(ص)، در دانش و علوم گوناگون یگانه ی روزگار بوده و شاگردانی نیز داشته است که از محضر پرفیض آن امام همام(ع) کسب دانش کرده و روایاتی از آن حضرت(ع) نقل کرده اند.
لازم به ذکر است به دلیل اختناق اوضاع و شرایط زندگانی امام حسین(ع) به ویژه در عصر خلافت معاویه (از سال 41 هجری) که می کوشید فضیلت ها و آراستگی های خاندان وحی(ع) را پنهان کرده و برای مردم به خصوص مردم سرزمین شام چیزی در این باره نرسد و آنان در بی خبری بسر برند و تنها دوستدار بنی امیه بوده و امویان را از نزدیکان پیامبر(ص) دانسته و توصیف نمایند، متاسفانه احادیث بسیاری از آن امام بزرگوار(ع) نقل نگردیده و بدست ما نرسیده است. (معمای معاویه بن ابی سفیان، ص47- 43).
به دیگر سخن، خاندان اموی برای پراکنده ساختن مردم از پیرامون اهل بیت(ع) در آن روزگار تلاش بسیاری مبذول داشته و مردم را از کسب فیض، دانش و معارف راستین و آموزه های بلند دودمان علی بن ابی طالب(ع) باز می داشتند؛ اما با همه ی این سختی ها، مشکلات و فشارهای وارد شده از سوی عمال بنی امیه، خوشبختانه احادیثی از امام حسین(ع) روایت شده و بدست ما رسیده است. (که البته تعداد این احادیث فراوان نیست؛ اما از لحاظ معرفتی حاوی مطالب بلندی در معارف اسلامی است). در این بخش، تنها به دو روایت منقول از سالار شهیدان(ع) اشاره می گردد:
از سرور شهیدان حسین بن علی(ع) روایت است که فرمود:
“ای مردم؛ خداوند بلند مرتبه تنها به این دلیل بندگان را آفرید که او را بشناسند؛ هنگامی که خدا را شناختند، او را پرستش می کنند و زمانی که خدا را پرستش کردند، با عبادت خداوند از عبادت دیگران [هرآنچه غیر خدا باشد؛ طاغوت ها و آنچه جز خدا خوانده می شود] بی نیاز می شوند”. (لمعة من بلاغة الحسین(ع)، ص27).
در روایت گهربار و حکیمانه ی دیگری از امام سبط شهید(ع) در توصیف دنیا و احوال آن و ضرورت جدایی از مال و ثروت و دل نبستن بدان، چنین نقل شده است:
“ای فرزند آدم، بیاندیش و بگو: پادشاهان و صاحبان دنیا [که از دارایی و قدرت فراوانی در دنیا برخوردار بوده اند] اکنون کجا رفتند؟ آنان که خرابی ها را آباد و نهرها حفر می کردند و درختان [فراوانی] را می کاشتند و شهرها را آباد کرده [و با اقتدار و توان بالای خویش، شهرهایی را تاسیس می نمودند] و همه را ترک گفته و با بی رغتبی، [آن آبادانی ها و دارایی های فراوان] را رها کردند و دیگران آن را به ارث برده اند. ما نیز پس از اندکی به آنان خواهیم پیوست”. (ارشاد القلوب، ج1 ص43).
آری، امام حسین بن علی(ع) از خاندانی به شمار می رفت که معدن علم،‌ دانش، ادب ، حکمت، ادب، اخلاق آراسته و … بوده و دانش از خانه آن خاندان بزرگوار به همه دنیا گسترش یافت و دانشمندان جهان اسلام در علوم گوناگونی همانند فقه، اصول، تفسیر قرآن، کلام (بویژه خدا شناسی، هستی شناسی، معاد شناسی، پیامبر شناسی و امام شناسی) و … از خوان پرنعمت آنان(ع) بهره جسته اند و علم و دانشِ مفید، تنها در این خانه و نزد اهل این خانه(ع) یافت می گردد.
درباره ی دانش اهل بیت پیامبر(ص)، از امام پنجم حضرت محمد بن علی الباقر(ع) چنین روایت شده است:
“ما درخت پیامبری هستیم [از تبار رسول خدا«ص» می باشیم و نزدیکترین نسبت را با آن حضرت«ص» داریم] و خاندان رحمت بوده و کلید های حکمت هستیم. ما معدن دانش بوده و رسالت در میان ما بوده [خاتم پیامبران«ص» از میان ما اهل بیت«ص» برگزیده گردید] و محل آمد و شد فرشتگان می باشیم و راز پروردگار، نزد ماست [و ما خاندان رسول خدا«ص»، راز داران خداوند متعال محسوب می شویم] و امانت پروردگار در میان بندگانیم. ما بزرگترین حَرَم پروردگار بوده و عهد و میثاق خداوند می باشیم. هر کس به عهد و پیمان با ما وفادار باشد، به عهد خداوند وفا کرده و هر کس به پیمان با ما باقی مانده و وفادار باشد، پیمان خداوند را ارج نهاده است”. (بصائر الدرجات، ج2 ص90).
خداوند دانش فراوانی را به اهل بیت(ع) ارزانی داشته است و اخبار آسمان و زمین نیز بر خاندان وحی(ع) به امر خداوند عرضه می گردد؛ آری خداوند مهربانتر، بزرگتر و والاتر از آن است که اطاعت از اهل بیت(ع) را بر بندگانش واجب فرماید، آنگاه علوم و دانش های ویژه ی هدایت بندگان را از آن ذوات قدسی(ع) دریغ داشته و اخبار آسمان و زمین را به آنان(ع) نرساند.
امام حسین بن علی(ع) نیز از خاندان علم، شرف، بزرگی، سترگی و والایی است و در دانش و حکمت همتایی نمی توان برای آن امام همام(ع) یافت و حکمت و دانش، در سخنرانی های امام حسین(ع) در طول مسیر خویش از مکه تا سرزمین عراق موج می زند. همین طور می توان دعای عرفه که از آن امام والامقام ضبط گردیده را از ادعیه پرمعنا و عارفانه ای توصیف نمود که اوج خاکساری در پیشگاه خداوند بلند مرتبه با مضامین بلند و عمیق به حساب می آید.
فهرست منابع:
1- صفار، محمد بن حسن بن فروخ، بصائر الدرجات، بیروت، مؤسسة الأعلمی 2010
2- گودینی، محمد جواد، (با همکاری معصومه عطاردی)، معمای معاویه بن ابی سفیان، انتشارات میراث ماندگار 1401
3- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حُجَج الله علی العباد، انتشارات علمیة اسلامیة 1346
4- موسوی اعتماد، سید مصطفی، لمعة من بلاغة الحسین(ع)، دار الأسوة 1427ق

• دکتر محمد جواد گودینی نویسنده، مترجم و استاد دانشگاه