حق الناس در روایات/ چرا دین تا این حد به حقوق مردم توجه کرده است؟ 

حق الناس به معنای مراعات حقوق مردم، مدارا کردن با دیگران، خوشرفتاری با آنان و تلاش برای ضایع نساختن حقی از حقوق مردم است. با نگاهی گذرا به آیات روح بخش قرآن مجید به عنوان کتابی رهنما و رهایی دهنده از بدی ها و پلشتی ها که راه راستین خداجویی، خداپرستی و خشنودی پروردگار و نیک بختی انسان در دو سرای را به بشر می نمایاند و نیز آموزه های رسول خدا(ص) و اهل بیت طاهرینش(ع)، در می یابیم بخش گسترده ای از تعالیم دین مبین اسلام به حقوق مردم، مراعات ادب و اخلاق با دیگران در گفتار و رفتار، دوری از آزار دیگران (به ویژه آزار پدر و مادر، خانواده و خویشاوندان، همسایگان و مظلومانی که جز خدا یاور و پناهی ندارند) و در یک کلام، حقوق مردم (حق الناس) مربوط می گردد. از این رو می توان نتیجه گرفت اسلام دینی است که می کوشد پیروان خویش را بر مبنای توجه به حقوق یکدیگر و مراعات آن و دوری از نادیده انگاشتن حقوقی مردم (حقوق مالی، عِرض و آبرو و …) تربیت کرده و محبت، دوستی، قدردانی از دیگران، خوش رفتاری با مردم و مدارا با دیگران را سرلوحه برنامه های اجتماعی خود قرار می دهد. می توان گفت در متون دینی و در زبان بزرگان و پیشوایان آیین اسلام، به موضوع حقوق مردم، پرداخت حق دیگران، دوری جستن از آزار مردم و تلاش برای همزیستی سالم و مسالمت آمیز با دیگران و مدارا با آنان از اهمیت بسزا و قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است.

در حدیثی از نخستین آموزگار اسلام حضرت رسول اکرم(ص) چنین می خوانیم: “هر کس از دیگران قدردانی نکند، شکر خدا را به جای نیاورده است”. (چهل حدیث در فضیلت خوش خلقی، ص15).

در حدیث گهربار دیگری از آن حضرت(ص) چنین می خوانیم: “هر کس که از رِفق و مدارا (با دیگران) محروم گردد، از همه ی خوبی ها محروم گردیده است”. (سنن أبی داود، ص1097).

یکی از مراتب مهم حقوق مردم، توجه به ادب و اخلاق به ویژه در گفتار و سخن گفتن با مردم و نیز سخن گفتن درباره مردم است. در این خصوص نیز روایات بی شماری در متون روایی نقل گردیده که از آزارده ساختن دیگران با زبان همچون بدگویی، زخم زبان، تهمت، دروغ، سخن چینی، فتنه انگیزی و … نهی گردیده و بر ادب و اخلاق در گفتار با مردم تاکید بسیاری شده است. از جمله از امام نهم حضرت محمد تقی(ع) چنین روایت شده است:

“کسی که از ادب بیشتری برخوردار باشد، نزد خداوند بالاتر و دارای فضیلت بیشتری است … انسان، با ادب به آراستگی ها و خوبی های دنیا و آخرت دست یافته و به بهشت می رسد”. (چهل حدیث در فضیلت خوش خلقی، ص17).

خوش اخلاقی و دوری گزیدن از رفتارهای ناپسند و آزار دیگران با بدخُلقی نیز از دیگر آموزه های بزرگان دین اسلام است. در این خصوص از رسول خدا(ص) روایت است که فرمود:

“هر کس اخلاقش بد باشد [و رفتارش با دیگران ناپسند بوده و از بدخلقی رنج برد] خود را عذاب می دهد [چرا که فردی که از اخلاقی ناپسند برخوردار بوده و با دیگران به زشتی و درشتی سخن می گوید، بیش از آنکه دیگران از او در رنج و عذاب باشند، خودش را رنج داده و با بدخلقی اش اسباب ناراحتی و آزار خود را فراهم می آورد]”. (مستدرک الوسائل، ج12 ص74).

همچنین توجه به خواسته های دیگران و تلاش برای رفع نیازها و خواسته های دیگر مسلمانان نیز از دستورهای مورد تاکید آیین آسمانی اسلام است؛ پیامبر خدا(ص) فرمود: “مومنان با یکدیگر برادرند و برخی نیازهای برخی دیگر را برآورده می سازند. هنگامی که برخی از آنان [مومنان] نیازهای دیگران را بر طرف سازند، خداوند نیز نیازهای آنان را برآورده می فرماید”. (همان، ص401).

به روایت جابر بن عبد الله انصاری صحابی نامدار و بزرگوار رسول خدا(ص)، آن حضرت چنین فرمود: 

“بدترین مردم در روز قیامت کسانی هستند که برای محفوظ ماندن از شرشان، مورد احترام قرار می گیرند [کسانی که مردم برای آنکه از شر زبان و .. آنان در امان باشند و شری از آنان متوجه شان نگردد، آنان را تکریم کرده و ارج می نهند]”. (وسائل الشیعة، ج4 ص326).

از امام صادق(ع) نیز نقل است که فرمود:

“هر کس مردم از زبانش هراس داشته باشند، در آتش خواهد بود [و این بدزبانی و آلودگی در گفتار، او را به دوزخ و قهر الهی خواهد کشاند]”. (همان).

ظلم و ستم روا داشتن به دیگران نیز رفتاری ناپسند و ناروا بوده که آثار شوم و ناروای بسیاری در دنیا و آخرت برجای می گذارد و از بدترین و یکی از بدترین انواع ستمگری، ظلم کردن به افراد بی پناه، بی یاور و بی کس است که خشم و قهر خداوند بزرگ را در پی دارد و از این رو در روایات از این گونه ستم و ظلم، با لحنی شدیدتر نهی گردیده است.

از امام پنجم حضرت محمد بن علی(ع) نقل است که چنین فرمود:

“هنگامی که (پدرم) علی بن الحسین«ع» در آستانه ی وفات قرار گرفت، مرا در آغوش گرفت و فرمود: تو را به آنچه پدرم هنگام وفاتش به من سفارش فرمود، توصیه می کنم. از جمله سفارش ها این بود: ای فرزندم، از ستم کردن به کسی که در برابر تو یاوری جز خدا ندارد، پرهیز کن”. (مکاتیب الأئمة،  ج3 ص224).

امید که با بهره گیری از آموزه های آیین انسان سازِ اسلام بتوانیم در راستای احقاق حقوق دیگران (حق الناس) گام برداشته و از تباه ساختن حقوق مردم، کج خُلقی، بدگفتاری، بی ادبی و ستمگری دوری نماییم و بکوشیم از آزار دیگر مردم خودداری کرده و حتی برای احقاق حقوق آنان و حمایت از ستم دیدگان گام برداشته و اجازه ندهیم در حضور ما و جلوی دیدگان ما، حقی از حقوق افراد ناتوان و ضعیف تباه شده و زورمداران و گردنکشان به حقوق دیگران دست درازی کرده و ما ساکت و بی تفاوت از کنار آن عبور نماییم. 

فهرست منابع:

1- ابو داود سلیمان بن أشعث أزدی سجستانی، سنن أبی داود، بیروت، دار الأرقم 1999

2- احمدی میانجی، علی، مکاتیب الأئمة، قم، دار الحدیث 1384

3- حر عاملی، شیخ محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تهران، المکتبة الاسلامیة 1403ق

4- گودینی، محمد جواد، چهل حدیث در فضیلت خوش خلقی، انتشارات میراث ماندگار 1399

5- نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث 1988